ONDERWIJSKUNDIGE UITGANGSPUNTEN:

Samenwerking: In tweetallen gaan de leerlingen met deze site aan de slag. Daardoor zal samenspraak ontstaan over de aangeboden informatie en meningen worden gedeeld over de werken van Mondriaan. De vragen onder het kopje Opdrachten worden in samenspraak gemaakt. Door deze vorm van werken zullen leerlingen hun bevindingen hardop moeten verwoorden en elkaar aanvullen. Hierdoor ontstaat voor hen een completer beeld dan wanneer individueel wordt gewerkt.

 

Zelfstandigheid: De leerlingen gaan zelfstandig met deze site aan de slag, d.w.z. dat de leerkracht enkel zal observeren. Het is niet nodig dat de leerkracht zijn/haar leerlingen stuurt of aanwijzingen geeft. De leerlingen bekijken de site op hun eigen manier en in hun eigen tempo.

 

Betrokkenheid: Er is bij het maken van deze site bewust rekening gehouden met een aantal betrokkenheidsverhogende factoren;

- Leerlingenactiviteit: Leerlingen krijgen de kans om te experimenteren en ontdekken (digitale spel, foto's van schilderijen, filmpjes, tijdens uitvoeren van lesidee). Zij zijn actief bezig.

- Aanpassen niveau: Er is rekening gehouden met het feit dat de leerlingen weinig tot niets weten over Mondriaan en zijn werken. De gegeven informatie is dus basisinformatie, niet te gedetailleerd of gespecificeerd. Ook wordt het beschouwen op basisniveau gedaan; de leerlingen krijgen vragen om te beantwoorden, van bekijken en omschrijven tot reflecteren en beschouwen.

- Werkelijkheidsnabijheid: Bij het gebruikte beeldmateriaal is bewust gekozen voor afbeeldingen die de leerlingen aanspreken (Google-logo, een Nike, een bonte koe. Het beste voorbeeld hiervan zijn wellicht de foto's van de 4.500 leerlingen die de Molen van Jetten maken; één van de groepen die met deze site zal werken was immers aanwezig bij het maken van dit kunstwerk). Daarbij komt regelmatig een afbeelding van Mondriaan voor. Door hem een gezicht te geven blijft hij niet een abstract figuur maar gaat hij 'leven' voor de leerlingen. De toegevoegde filmpjes zorgen voor afwisseling en extra informatie.

 

Ter aanvulling: In september 2009 werd de Molen van Jetten (ten tijde van Mondriaan nog De Molen van Uden genoemd) door 4.500 leerlingen uit Uden 'nagemaakt' onder leiding van de Amerikaanse kunstenaar Daniel Dancer. Eén van de groepen die met deze site gaat werken was hierbij aanwezig. Dezelfde groep zal, als onderdeel van de Kempelprestatie voor OMW, een bezoek brengen aan de echte Molen van Jetten waar o.a. de geschiedenis van de molen uitgebreid aan bod zal komen. Door deze drie zaken samen te voegen (molen namaken, Mondriaansite BVO, bezoek aan molen OMW) is er sprake van vakoverstijging en wordt de betrokkenheid verhoogd. Deze groep maakt deel uit van een openbare basisschool waar les wordt gegeven volgens de visie Ervaringsgericht Onderwijs. Door het samenvoegen van bovenstaande zaken wordt er dus rekening gehouden met de onderwijskundige uitgangspunten van deze school.

 

 

BEGINSITUATIE:

De leerlingen hebben weinig of geen voorkennis over Mondriaan, zijn werken en zijn visie. Om die reden is voldoende benodigde informatie hierover opgenomen onder de kopjes Geschiedenis, Zijn werken, De Stijl en Kijk als Mondriaan.

De leerlingen hebben weinig of geen ervaring met het beschouwen van kunst. Om die reden zijn onder het kopje Opdrachten de vragen duidelijk gesteld; de leerlingen kunnen daardoor zelfstandig of in tweetallen aan de slag met het beantwoorden van de vragen.

 

 

VAKINHOUDEN EN VAKDIDACTIEK:

Lesdoelen:

- De leerlingen kunnen iets vertellen over het leven van Piet Mondriaan.

- De leerlingen ervaren zijn ontwikkeling van figuratie naar abstractie.

- De leerlingen kunnen de werking van de beeldaspecten kleur, vorm en compositie in de werken van Mondriaan herkennen en beschrijven.

- De leerlingen weten dat Mondriaan een belangrijke schilder is geweest die kunstenaars tot op heden beïnvloedt.

 

Kerndoelen en leerlijnen:

kerndoel 55; leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.

leerlijn 'reflecteren':

- bewustwording van eigen werk in relatie tot dat van kunstenaars.

- respect en waardering tonen voor het werk en de zienswijze van anderen.

- eigen mening vormen over het werk van kunstenaars en deze met argumenten onderbouwen.

Toelichting: Leerlingen worden aangespoord om te kijken naar de ontwikkeling in stijlen van Mondriaan, van figuratief naar abstract. Zij leren hoe en waarom deze ontwikkeling tot stand kwam. Deze wetenschap zal begrip, respect en waardering tot gevolg hebben. Daarnaast zal de nieuwe informatie ervoor zorgen dat de leerlingen bewust en kritisch kijken naar de kunstwerken van Mondriaan (al dan niet in vergelijking met eigen werk - gemaakt in het digitale spel of, volgens het lesidee, met papier), en zal een eigen mening vormen mogelijk zijn.

 

kerndoel 56; leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed.

leerlijn 'kunstzinnige disciplines':

- stijlkenmerken (bijvoorbeeld een zelfde onderwerp van figuratief tot abstract (portret, dier, bloem)).

- duiding van een kunstwerk vanuit perspectieven van het kind (de beschouwer) en van de kunstenaar (de maker).

- de betekenis van een kunstwerk of gebruiksvoorwerp in relatie tot de tijd en de (sub)cultuur waarin het is ontstaan.

Toelichting: Er wordt duidelijk ingegaan op de verschillende stijlkenmerken van Mondriaan, van figuratief naar abstract (bijvoorbeeld de vier schilderijen waar elk een boom op staat). De gedachtengang van Mondriaan wordt in beeld gebracht en de leerlingen worden aangespoord om zijn werken te beschouwen vanuit hun eigen visie, maar ook om begrip op te brengen voor de ideeën van de kunstenaar. De gegeven informatie over De Stijl geeft duidelijk aan waarom deze onstaan is in een bepaalde periode en wat de invloed daarvan is geweest (en nog is). 

 

Vakconcept - doelen:

Het vergroten van de beeldvaardigheid: Continuë oefening in het omgaan met beelden is van belang in een wereld die zich in toenemende mate van beelden bedient. D.m.v. beeldend onderwijs leren kinderen dat dingen afhankelijk zijn van individuele waarnemingen en interpretaties. Kinderen leren beelden te relateren aan hun context, hun eigen gevoelens en ervaringen uit te drukken via beelden; zij leren te communiceren m.b.v. beelden. M.b.v. deze site leren kinderen waarom Mondriaan kwam tot abstracte kunst; wat waren de aanleiding en motieven om een eigen stijl te ontwikkelen? Zo heeft elk individu een eigen verhaal en een eigen manier om voor zichzelf aansprekende beelden te maken.

Het ontwikkelen van het probleemoplossend vermogen: Binnen beeldende vorming leren kinderen m.b.v. beeldende middelen zoeken naar creatieve en adequate oplossingen voor beeldende problemen in een vormgevingsproces. Probleemoplossend handelen, zelfsturend handelen en reflectie op eigen handelen zijn hier aan de orde; zaken die bijdragen aan zelfredzaamheid, wat op zijn beurt weer van groot belang is voor een brede ontwikkeling van een kind. M.b.v. deze site leren kinderen hoe Mondriaan te werk ging bij het maken van zijn Boogie Woogie-werken. Er wordt duidelijk getoond hoe de verf op het doek ligt en dat er plakstroken nodig waren om rechte lijnen te trekken. Hierdoor leren kinderen inzien dat ook niet-conventionele manieren ingezet kunnen worden om een eigen kunstwerk te maken. Zij zullen daardoor gemotiveerd en aangestuurd worden om op zoek te gaan naar zulke andere en unieke oplossingen.

Het vergroten van het cultuurbegrip: Beeldende vorming brengt begrip en respect aan voor het eigen culturele (erf)goed en voor dat van anderen. D.m.v. beeldend onderwijs leren kinderen waardering te ontwikkelen voor cultuur en verwerven zij kennis en inzicht in de zeggingskracht van beelden binnen hun (culturele) context. Doordat kinderen met nuance leren kijken, vergelijken en hun mening geven, krijgen ze informatie over gemaakt werk, die ze in een later stadium weer bij het vormgeven kunnen gebruiken. Zij worden op een nieuwe manier geïnspireerd. M.b.v. deze site verwerven kinderen basiskennis over Mondriaan. Zij leren daarbij iets over ons culturele erfgoed; wat de invloed van Mondriaan was voor de Nederlandse kunst en (m.b.t. De Stijl) voor de kijk van de wereld op de Nederlands kunst. Daarbij krijgen zij een breder blikveld op abstracte kunst en hoe en waarom deze onstaan is. Daardoor wordt begrip gecreëerd en kunnen de leerlingen een eigen, goed onderbouwde, mening geven.

 

Vakconcept - didactiek:

Betekenis: Door te leren over de man Mondriaan en zijn visie, krijgen zijn werken een betekenis voor de leerlingen. Zij leren begrijpen waarom iemand komt tot het maken van 'eenvoudige' schilderijen dus waarom hij zijn stijl ontwikkelt van figuratief naar abstract.

Vorm: D.m.v. het uitvoeren van het lesidee onder kopje Voor de leerkracht worden leerlingen aan de slag gezet met papier, schaar en lijm. Zij gaan zelf een Mondriaan maken; zij kunnen een wit vlak indelen met enkel rechte, zwarte lijnen in een strakke compositie. De ontstane vakken worden al dan niet met primaire kleuren opgevuld. Wanneer er wordt gekozen om deze les niet uit te voeren, kunnen de kinderen een soortgelijke opdracht uitvoeren (waar wel/geen strepen en/of kleuren) door het digitale spel op pagina Opdrachten.

Materiaal: Vooral bij de foto's van Victory Boogie Woogie wordt hier duidelijk op ingegaan. Op de detailfoto's is goed te zien dat er gebruik wordt gemaakt van verf en dat de originele plakstroken nog op het doek aanwezig zijn.

Beschouwing: Onder het kopje Opdrachten worden de leerlingen aangespoord om gericht naar een aantal werken van Mondriaan te kijken. Door deze vragen moeten leerlingen de kunstwerken omschrijven zonder een eigen mening te geven.

Onderzoek: D.m.v. het uitvoeren van het lesidee onder kopje Voor de leerkracht worden leerlingen aan de slag gezet met papier, schaar en lijm. Zij gaan zelf een Mondriaan maken; zij experimenteren en onderzoeken hoe een blanco vel m.b.v. zwarte stroken kan worden opgesplitst in een compositie naar eigen tevredenheid. Ook bekijken zij welke ontstane vakken wel of niet een primaire kleur krijgen. Wanneer er wordt gekozen om deze les niet uit te voeren, kunnen de kinderen een soortgelijk onderzoek uitvoeren (waar wel/geen strepen en/of kleuren) door het digitale spel op pagina Opdrachten.

Werkwijze: In tweetallen gaan leerlingen aan de slag met deze site; ze lezen, leren, bekijken, bespreken, onderzoeken en experimenteren. Onder het kopje Opdrachten gaan de leerlingen beschouwen. Omdat de leerlingen weinig tot geen ervaring hiermee hebben is het mogelijk om dit klassikaal (m.b.v. digibord) te doen. Op deze manier zullen leerlingen minder onwennig zijn en elkaar aanvullen.

Reflectie: Onder het kopje Opdrachten worden de kinderen aangespoord om vragen over een aantal kunstwerken van Mondriaan te beantwoorden. Door deze vragen moeten leerlingen de kunstwerken omschrijven zonder eigen mening te geven. Als alle 'neutrale' informatie door de leerlingen onder woorden is gebracht wordt er door hen gereflecteerd op de kunstwerken. Aan het einde kunnen zij dus een weloverwogen en onderbouwde eigen mening geven over de werken van Mondriaan.

 

Opbouw vragen: 

Zoals hierboven benoemd onder beginsituatie: De leerlingen hebben weinig of geen ervaring met het beschouwen van kunst. Om die reden zijn onder het kopje Opdrachten de vragen duidelijk gesteld; de leerlingen kunnen daardoor zelfstandig of in tweetallen aan de slag met het beantwoorden van de vragen. Aan het begin worden neutrale basisvragen gesteld; wat zie je?, welke materialen zijn er gebruikt?, welke kleuren worden gebruikt? enzovoort. Door deze vragen zullen leerlingen de kunstwerken moeten omschrijven zonder eigen mening te geven. Als alle 'neutrale' informatie door de leerlingen onder woorden is gebracht wordt er door hen gereflecteerd op de kunstwerken. Aan het einde van de vragenlijst kunnen zij dus een weloverwogen en onderbouwde eigen mening geven over de werken van Mondriaan. Voor de opzet van de vragen is de BVO Kijkwijzer (Praxis Bulletin, 09/1997) gebruikt als leidraad.

 

Keuze beeldmateriaal:

Op de introductiepagina Mondriaan is bewust gekozen voor een foto die de leerlingen aanspreekt; een over-de-top foto, vol humor, met Mondriaans werk als uitgangspunt. Een foto die de aandacht van de leerling zal grijpen en de betrokkenheid zal verhogen. Een foto die past bij de doelgroep.

 

Mondriaans ontwikkeling van natuurgetrouw naar abstract wordt in vogelvlucht onder het kopje Geschiedenis in beeld gebracht d.m.v. de vier schilderijen waarop elk een boom staat. Op deze manier maken leerlingen kennis met de ontwikkeling die Mondriaan in zijn werken doormaakte en hoe dit de start was naar zijn bekende, abstracte werk. Op deze ontwikkeling wordt dieper ingegaan onder het kopje Zijn werken. Er is bewust gekozen om een groot aantal werken van Mondriaan te tonen; allen op volgorde ter verduidelijking van deze ontwikkeling. Het toegevoegde filmpje is om dezelfde reden onder hetzelfde kopje opgenomen. Bij het schilderij Victory Boogie Woogie zijn detailfoto's toegevoegd van het schilderij. Hierop is voor de leerlingen duidelijk te zien dat er gebruik is gemaakt van verf en dat het schilderij nog voorzien is van plakstroken.

 

Om duidelijk te maken dat Mondriaan een grote invloed heeft gehad (en nog heeft) op andere kunstenaars en ontwerpers zijn foto's opgenomen die de leerlingen aanspreken en, zo mogelijk, dicht bij hun belevingswereld staan; een Nike, een bonte koe, het Google-logo enzovoort. De foto's van de kinderen die de Molen van Jetten uitbeelden (en het schilderij van De Molen van Uden) zijn speciaal toegevoegd omdat één van de groepen die met deze site gaat werken, daadwerkelijk aanwezig was bij dit gebeuren. Deze kinderen, hun leerkracht en hun stagiaire vormen samen het cijfer '5' rechtsboven in beeld. Door deze foto's wordt samenhang gecreëerd en de betrokkenheid verhoogd. Foto's van gebouwen zijn onder kopje De Stijl opgenomen om aan te tonen dat ook architecten beïnvloedt zijn door Mondriaan en de zijnen.

 

Tot slot komen er een aantal afbeeldingen voor van Mondriaan zelf; als jonge man, als man van middelbare leeftijd, op een zelfportret en in zijn atelier. Door deze foto's krijgen leerlingen een beeld van de kunstenaar. Hij krijgt een 'gezicht' en is dus meer dan een abstract begrip. Mondriaan 'leeft'.

 

Leerlijn beschouwen:

Leerlingen worden aangespoord om te kijken naar de ontwikkeling in stijlen van Mondriaan, van figuratief naar abstract. De gedachtengang van Mondriaan wordt in beeld gebracht en de leerlingen worden aangespoord om zijn werken te beschouwen vanuit hun eigen visie, maar ook om begrip op te brengen voor de ideeën van de kunstenaar. Daardoor zullen zij bewust en kritisch kijken naar de kunstwerken van Mondriaan.